Γιώτα Συκκά

29.08.2022 • 07:31

Στα μέσα της δεκαετίας του ’70, όταν ο Νίκος Διαμαντής σπούδαζε στη Θεσσαλονίκη, κανείς, όπως λέει, δεν μιλούσε για το Ισλαχανέ. «Το Φυσικό Τμήμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου ήταν διαγώνια απέναντι στο ιστορικό συγκρότημα. Κάθε μέρα, επί χρόνια, ανέβαινα τη Βιζυηνού για να πάω στις Σαράντα Εκκλησιές. Χρόνια σιωπής κάλυπταν την ιστορία του πρώτου ορφανοτροφείου και τεχνικής σχολής που χτίστηκε κατά την τελευταία περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας στη Θεσσαλονίκη», λέει σήμερα ο σκηνοθέτης και ιδρυτής του Θεάτρου «Σημείο». Σε λίγες ημέρες, με μια ιδιαίτερη περιηγητική παράσταση και εικαστική εγκατάσταση, θα συστήσει στο ευρύ κοινό την ιστορία αυτού του ιστορικού ορφανοτροφείου αρρένων που λειτούργησε από το 1874 μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα, ως ένας σύγχρονος πολυχώρος πολιτισμού.

Ακολουθώντας τη διαδρομή από τον καιρό της ίδρυσης του Ισλαχανέ από τη μουσουλμανική κοινότητα της πόλης για να φιλοξενούνται ορφανά αγόρια κάθε θρησκείας, τις εγκαταστάσεις που απέκτησε αλλά και τις χρήσεις που άλλαξε μετά το 1912 (όταν η Θεσσαλονίκη εντάχθηκε στον κορμό του ελληνικού κράτους και το συγκρότημα περιήλθε στο ελληνικό Δημόσιο), ο Νίκος Διαμαντής μάς μιλάει και για τις αλλαγές στο ιδιοκτησιακό του καθεστώς. Για τη μετατροπή του από οθωμανική τεχνική σχολή ορφανών σε κατάλυμα προσφύγων και έπειτα σε ελληνικό δημόσιο εκπαιδευτήριο (μαθητές του οποίου υπήρξαν και ο λογοτέχνης Γιώργος Ιωάννου και ο συγγραφέας και μελετητής Ηλίας Πετρόπουλος). Εως το 1992 λειτούργησε και ως χώρος βιομηχανικών ιδιωτικών εγκαταστάσεων, τα τελευταία χρόνια στο κτίριο στεγαζόταν το μηχανουργείο Αξιλιθιώτη. Τότε, το πρώην κτίριο των εργαστηρίων χαρακτηρίστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού ιστορικό διατηρητέο μνημείο με τον εξοπλισμό του. Το έργο της αποκατάστασης και επανάχρησης του μνημείου ως Πολυχώρου Πολιτισμού εντάχθηκε πριν από 11 χρόνια στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Μακεδονία-Θράκη» του ΕΣΠΑ και ολοκληρώθηκε το 2015. Σήμερα ανήκει στην Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας.

Ποια είναι η ιστορία αυτών των πρωτοπόρων επαγγελματικών σχολών των Ισλαχανέ, που δεν ήταν σωφρονιστήρια αλλά πολυτεχνικές σχολές και λειτούργησαν από τη Δαμασκό έως τα Σκόπια; Σκοπός τους ήταν η τεχνική εκπαίδευση των ορφανών και των άπορων αγοριών ηλικίας από πέντε έως 13 ετών. «Στη σχολή της Θεσσαλονίκης γνωρίζουμε ότι η φοίτηση διαρκούσε πέντε χρόνια, ότι δεν ήταν σωφρονιστήριο αλλά σπίτι αποκατάστασης και το κυριότερο: εκτός από τους μουσουλμάνους μαθητές, που αποτελούσαν την πλειονότητα, δέχονταν και παιδιά Εβραίων αλλά και χριστιανών». Ολα τα παιδιά διδάσκονταν τυπογραφία, λιθογραφία, ξυλουργική, ξυλογλυπτική, υφαντουργική, υποδηματοποιία, ραπτική, ενώ παρακολουθούσαν επίσης μαθήματα γύρω από το Κοράνι, στοιχεία θρησκευτικών επιστημών, ανάγνωση τουρκικών, ορθογραφία και καλλιγραφία, αριθμητική, οθωμανική γραμματική, γεωμετρία, γεωγραφία, ζωγραφική, ακόμη γαλλικά, αραβικά και περσικά.

Ο Νίκος Διαμαντής αναφέρει τα σχόλια του περιηγητή Αλφρεντ Βαν ντε Μπρουλ, ο οποίος εντυπωσιασμένος, έγραψε το 1904 ότι η σχολή αυτή υπερείχε εκείνων στο Μοναστήρι και στα Σκόπια. «Είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα που θα μπορούσε να παραγάγει η συνεργασία Ευρωπαίων τεχνικών, πέρα από πολιτικές βλέψεις, στην περιοχή της Μακεδονίας», περιγράφει.

Από τον Αύγουστο του 1922 ώς τον Μάρτιο του 1923, περίπου 120.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη έφτασαν στη Θεσσαλονίκη και στο κεντρικό κτίριο του ορφανοτροφείου Ισλαχανέ. Το Κεντρικό Γραφείο Ανταλλαξίμων που ανέλαβε τη διαχείρισή του, εγκαθιστά ελληνικές προσφυγικές οικογένειες. Σήμερα η περιοχή αποτελεί ένα μνημειακό απόθεμα: κοντά είναι τα κοιμητήρια της Ευαγγελίστριας, των Διαμαρτυρομένων, της Αρμενικής Κοινότητας, τα νοσοκομεία Αγιος Δημήτριος και Γεννηματά, οι Κήποι του Πασά, το σπίτι-μουσείο του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τα ανατολικά τείχη της πόλης, ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικόλαου Ορφανού…

«Η ιστορικός Ελένη Κυραμαργιού μου πρωτομίλησε για το Ισλαχανέ», λέει στην «Κ» ο Νίκος Διαμαντής σε ένα διάλειμμα της προετοιμασίας της θεατρικής και εικαστικής παρέμβασης στην οποία θα συμμετέχουν δέκα συγγραφείς, άλλοι τόσοι ηθοποιοί και τρεις εικαστικοί, στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου στον ιστορικό χώρο, στη Θεσσαλονίκη. Αλλά και μια ανοιχτή συζήτηση που θα ακολουθήσει τη δεύτερη μέρα με τίτλο: «Γιατί δεν ξέρω το Ισλαχανέ;».

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη στο Link που ακολουθεί : https://www.kathimerini.gr/culture/theater/562016440/to-istoriko-orfanotrofeio-opoy-esmigan-politismoi/?fbclid=IwAR21bsdBPhDBsbrJU1ZYE2kCo4u6xFu9lf8FDRgrk1tYv5oQcPEfTCxFgEE